كود كمپوست، کاربردها وروش ساخت

كود كمپوست، کاربردها وروش ساخت كود كمپوست در واقع بازيافت مواد از دست رفته گياهي است. در كشور هلند مردم مجاز نيستند تا مواد زايد سبزيجات و ميوه‏ها را دور بريزند بلكه بايد آن را كمپوست كنند، به همين دليل هلند سرزمين گلها است.

1- در كمپوست مواد به طور متعادل جذب مي‏شوند.
2- ارزش مواد غذايي بالايي دارند.
3- با حالت اسفنجي‏شكل خود باعث حفظ و تعادل و كنترل رطوبت مي‏شود.
4-كودهايي مخلوط و كامل هستند و همين طوركه از اسم آن كه از واژه‌ِ لاتين به معناي آميخته است مي‏توان فهميد ؛در واقع يك يا دو منظوره نيستند بلكه همه نيازهاي گياه حتي با همراه‏كردن بعضي مواد شيميايي باريشه ،نياز به ماده شيميايي‏ را تأمين مي‏كند. 5
– قابل دسترس همه است.
6- آلودگي ندارد زيرا همه انگلها و ميكروبهاي بيماريزا توسط آنتي‏بيوتيك‏هاي ترشح‏شده از بين ميروند و كود پاستوريزه و داراي خاصيت آنتي‏بيوتيكي مي‏شود و در آخر ميكروب‏هاي معمول در خاك در آن باقي مي‏ماند.
7- كمپوست مثل كود شيميايي مقاومت ندارد بلكه توسط اسيد فرميك ترشح‏شده از ريشه حل ميشود.
8- جلوگيري از فرسايش خاك مي‏كند، با نگه‏داشتن آب در خود از شسته‏شدن خاك جلوگيري مي‏كند و يا در مقابل باد از خاك محافظت مي‏كند. 9- باعث تعادل دماي خاك ميشود. 10- مانند يك كمپلكس يا كلات يا شلات عمل مي‏كند يعني عناصر اضافي را در خود نگه مي‏دارد و با همراه كردن آنها با ريشه تا عمق هم گياه را تامين مي‏كند. 11-باعث متخلخل شدن خاك و تهويه مناسب آن توسط شكل اسفنجي‏اش مي‏شود. 12- خاك سخت و كلوخه را با نحوه چيدن ساختمان خاك نرم مي‏كند. 13- گياه را در مقابل دگرگوني‏هاي جوي، بويژه خشكي، بوسيله گرمتر نگهداشتن خاك در زمستان و خنك نگهداشتن آن در تابستان محافظت مي‏كند. جالب است بدانيد بعضي از گياهان خودكمپوست هستند و در آب و بدون خاك زندگي مي‏كنند، مواد غذايي را از مقداري خزه يا لجن، توسط كمپوست‏سازي تهيه مي‏كنند كه به اين عمل هيدروپونيك مي‏گويند. 14- كمپوست باعث تجزيه سموم خاك مي‏شود و اين كار را با تغيير فرمولاسيون، شكل يا اندازه مواد انجام مي‏دهد.
موارد ديگر استفاده از كمپوست
استفاده در تراشه‏هاي ساختماني، به جاي مواد جانبي در كارخانه‏هاي آجرسازي و بلوك‏هاي توخالي و متخلخل، عايق صدا (اكوستيك) در ساختمانها، و ماده بوگير (بيوفيلتر) در كارخانه‏هاي كمپوست و بسترحيوانات در دامداري‏ها به كار مي‏رود.

كود كمپوست، کاربردها وروش ساخت
كودشيميايي:
در مقايسه كمپوست (كود آلي) با كودهاي ديگر از جمله كود شيميايي و حيواني به برتري‏هاي آن پي برديم. در كود شيميايي 1- مواد خيلي سريع جذب مي‏شوند. 2- جاذب الرطوبه هستند، يعني براي حل شدن، آب از ريشه گياه مي‏گيرند. 3- كارخانجات بايد مواد شيميايي را طبق فرمول‏ها و استانداردهاي صنعتي توليد كنند كه به اقتصاد، محيط زيست و طبيعت و جان انسان‏ها لطمه مي‏زنند. 4- هرگز به چرخه طبيعت و محيط زيست باز نمي‏گردند. 5- باعث آلودگي آبهاي زيرزميني مي‏شوند. يه عنوان مثال در نقاطي مثل خوزستان كه آبهاي زيرزميني در 1 الي 2 متري زمين هستند باعث مسموميت آبها مي‏شوند. 6- قابل دسترس همه خانه‏ها نيست. 7- ميدان انتخاب وسيع دارد. يعني براساس يك نوع عنصر و يك يا دو منظوره بودن مصرف مي‏شوند. به عنوان مثال نيتراته ساخته مي‏شوند ولي كمبود عنصر آهن يا روي را از بين نمي‏برند. 8- درختان و گياهان قابليت سازگاري با اين نوع كودها را ندارند يعني بعضي از اين نوع كودها در مقابل اسيد فرميك HCOOH (جوهر مورچه) كه ريشه ترشح مي‏كند مقاومت كرده و باعث ايجاد سميت يا بالا رفتن غلظت يك نوع ماده در خاك (فيتوتوكسي‏سيتي (Phytotoxicity و سرانجام سبب آلودگي مي‏شود كه باعث عدم جذب مواد و عناصر ديگر يا بطور برعكس سبب جذب مواد ديگر به طور بيش از حد مي‏شود.
كود حيواني:
در كود حيواني نيز مشكلاتي وجود دارد كه در كمپوست نيست.
در كود حيواني:
1- مواد غذايي خيلي دير توسط گياه جذب مي‏شوند و مواد معدني آن بستگي به خوراك و تغذيه دام دارد كه البته امروزه كود حيواني از پرندگان يا چارپايان بدست مي‏آيد و اكثراً غذاي آن مواد غذايي مثل نان كپك زده و غذاهايي فاسد است كه داراي قارچ و باكتريهاي بيماري‏زا هستند و باعث ايجاد مسموميت و بيماري در دام و آلودگي و خطر براي انسان‏ها مي‏شود زيرا ما هم از گوشت و هم از كود آنها به عنوان غذاي گياهان استفاده مي‏كنيم. 2- رطوبت را مثل كمپوست در خود نگه نمي‏دارد. 3- بوي تخميري دارند. 4- داراي سولفات بسيار بالايي هستند و خاك را اسيدي مي‏كنند كه موجودات خاكزي و ذره بيني را از جمله كرم خاكي از بين مي‏برد. 5- ارزش غذايي پاييني دارند. 6- بيماري‏زا و داراي آلودگي‏هاي ميكروبي و قارچي هستند.
كمپوست به دو دسته كمپوست هوازي و تخميري تقسيم مي‏شود. در فعاليت ما كمپوست هوازي خانگي‏تر است زيرا در حالت تخميري هنگامي كه ظرف كمپوست توليد كرد در اثر فشار متان منفجر مي‏شود كه اين امر براي استفاده در خانه مطلوب نمي‏باشد. در كمپوست يكسري عوامل و نكات، اصلي و قابل توجه است :
1- دانه‏بندي يا خردكردن مواد
2- اندازه و مقدار مواد
3- مقدار رطوبت
4- عدد گرما يا گرمازايي زباله
5- نسبت كربن به نيتروژن C/N مواد
عامل زمان:
زمان توليد كمپوست از 2 هفته الي 6 ماه كه بستگي به عوامل زير دارد:
1- PH مواد اوليه: هر چه اسيدي‏تر باشد سريع‏تر تشكيل مي‏شود. زيرا ميكروب‏هاي اسيدي در محيط اسيدي سريع‏تر تقسيم مي‏شوند.
2- يكنواختي مواد دفعي: مواد هر چه يكنواخت‏تر باشند كمپوست سريع‏تر است. منظور از يكنواختي يكسان بودن مدت زمان تجزيه مواد كه بستگي به جنس و مواد سازنده آن دارد. به عنوان مثال مواد زايد هويج خيلي سريع تجزيه مي‏شوند برگ كندتر از هويج ولي پوست بادمجان به دليل داشتن يك لايه چرمي ديرتر و گياهان غده‏اي ديرتر از آن و سرانجام پوست هندوانه سخت‏ترين ماده گياهي كه ميكروارگانيزها مي‏توانند در آن نفوذ كنند. مشكل واكنش كند هندوانه را مي‏توان با قراردادن در گودال Holeدر باغچه، آن را خشك وآماده تجزيه سريعتر كرد.
3- نوع زباله‏ها: استفاده از يكسري مواد باعث به تعويق انداختن مدت زمان كمپوست مي‏شود به عنوان مثال استفاده از مواد سلولزي مانند كاغذ، مقوا،پارچه، نخ با نايلون مدت زمان را 4 الي 6 ماه به تعويق مي‏اندازد.نيز بعضي زباله‏ها را با قراردادن در نايلون درون سطل مي‏گذارند كه باعث توقف كمپوست مي‏شود براي اينكار بهتر است زباله‏ها را مستقيماً بريزيد و داخل چيزي نگذاريد.
4- وجود كاتاليزورهاي طبيعي مثل ميكروارگانيسم‏هاي خاص يا كرم خاكي
Wormy compost
5- نسبت كربن به نيتروژن C/N كه در سرعت تشكيل رابطه مستقيم دارد.
6- مخلوط شدن مواد در هنگام آغاز كار و در طول كمپوست
7- ريز و خردشدن آنها
8- رطوبت مناسب
9- گرماي ماده

البته چون مواد را به مرور اضافه مي‏كنند، زمان تعريف نمي‏شود ولي در يك مدل از كمپوست به نام سيلينگ خانواده يك سطل از آغاز بهار تهيه كرده و يك سطل از آغاز تابستان، توليد مي‏كنند كه در پاييز سطل تابستانه را با بهاره مخلوط و پس از چند روز به عنوان كود استفاده مي‏كنند. براي تسريع عمل كمپوست مي‏توان از تجزيه كننده‏ها مثل اسيدهاي آلي يا معدني استفاده كرد. عدم استفاده از موادي كه جاذب الرطوبه نباشند مثل نيترات پتاسيم در تسريع عمل كمپوست كمك مي‏كنند.
بهترين زمان استفاده از كمپوست به عنوان كود:
با توجه به شرايط گياهان و اينكه داراي دو مرحله فعاليت و خواب در زندگي هستند اگر كمپوست را در فصل تابستان و هنگام فعاليت استفاده كنيم، از آن فقط به عنوان محافظ استفاده كرده‏ايم. بلكه در هنگام خواب است كه گياهان مواد مغذي را از زمين جذب مي‏كند. بنابراين بهترين موقع استفاده در فصل پاييز و زمستان است البته بستگي به نوع گياه دارد. اشاره به اين نكته هم جالب است كه كمپوست توليد شده در مناطق سرد يا در فصل زمستان براي استفاده در فصل تابستان يا مناطق گرم سودمند نيست زيرا كمپوست توسط ميكروارگانيسمها با توجه به دما و محيط تنظيم شده و همچنين بردباري گياه در فصل تابستان متفاوت با بردباري گياه در فصل زمستان است.
آبدهي و رطوبت كود كمپوست:
سيستم آبدهي به تركيب مواد ودما بستگي دارد به عنوان مثال اگر مواد، گياهان جنگلي باشند به آب بسيار زيادي براي تجزيه نياز دارند. آب كمتر از حد تعادل باعث كاهش روند فعاليت ميكروارگانيسمها مي‏شود و آب زياد سبب جلوگيري از حل شدن مواد توسط گياه كه به اصطلاح خفه‏شدن مي‏گويند و تجزيه بي‏هوازي و فساد مي‏شود. همچنين آب زياد باعث مي‏شود تا نسبت C/N كم شود و سرعت كمپوست پايين آيد زيرا نيتروژن آلي توسط آب زياد شسته مي‏شود و نيتروژن معدني كه غيرقابل مصرف براي گياه است باقي مي‏ماند.
باتوجه به شرايط جوي استان قم، در تابستان به ازاي يك كيلوگرم ماده 300cc در طول 15 روز لازم است و در زمستان 150cc در طول 20 روز بايد استفاده شود.
ايمني كمپوست:
ايمني بهداشتي كمپوست خود توسط ميكروارگانيسمها كنترل مي‏شود. اما در مورد مواد ريخته شده بايد دقت كافي را داشت كه با توجه به اين امر كه در كمپوست دما تا 70 درجه بالا مي‏رود مواد محترقه را نبايد در كمپوستر قرار داد به عنوان مثال يك پنبه آغشته به الكل موجود در كمپوستر باعث خودسوزي كمپوستر مي‏شود. پس بايد در انتخاب‏كردن مواد قابل كمپوست محتاط بود. بهتر آناست فقط از زباله‏هاي خرد شده حياط و علفهاي هرز، برگهاي خشك، مواد زايد و اضافي ميوه‏ها و سبزيجات، تفاله‏هاي چاي و غلات استفاده شود.
محيط قابل استفاده براي كمپوست:
محيطي كه كمپوستر بايد در آن باشد
1- مسقف نباشد. علت اين است كه با توجه به اينكه يكي از راههاي تامين نيتروژن صاعقه يا آذرخش مي‏باشد فضاي كمپوست بايد روباز باشد.
2- در بلندترين قسمت ساختمان يا نزديك به آن نباشد.
3- بهترين حالت زماني است كه كمپوستر در آفتاب صبحگاهي باشد و در هنگام عصر در سايه باشد تا تعادل دمايي توسط ميكروارگانيسمها برقرار شود.
شاخص هاي شناخت كود كمپوست آماده برداشت:
همان اندازه كه كمپوست كامل و آماده، براي خاك مفيد و سودمند مي‏باشد كمپوست ناقص مضر است. كمپوست ناقص با مسموميت گياهي باعث سوختگي گياهان مي‏شود وميتواند بوسيله پرورش‏دادن انواع قارچهاي بيماريزا كه عامل بيماريهاي « بوته ميري» برگها، جوانه‏ها و بويژه سبب آسيب ديدگي جوانه‏هاي نوپا گردد و هكچنين عليرغم رسيدن و به عمل آمدن، مي‏تواند خاك نيتروژن دار را بطور موقت از بين ببرد.
چند شاخص برداشت وجود دارد، شاخصهاي (رنگ، بو، دما، شكل و PH)
1- شاخص رنگ
زماني كمپوست آماده است كه داراي رنگ قهوه‏اي تيره باشد و شكل آن اسفنجي باشد در اين حالت مواد آميخته شده‏اند. زماني كه كمپوست ما رنگ خاكستري به خود گرفت، كمپوست از بين رفته و مسموم است و براي گياه و انسان و حاصل گياهان ضرر اساسي دارد.علت اينست كه كمپوست بي‏هوازي شده و شرايط تهويه به هر دليلي از بين رفته و يا كوبيدگي صورت گرفته كه باعث بيهوازي شدن كمپوست مي‏شود.
2- شاخص بو
بوي كمپوست آماده 3 نوع است:
I. بوي اتيلن يا موز: در شرايطي كه ماده دفعي، ميوه‏ها و يا مواد داراي پتاسيم زياد مثل عدس باشند كه اين بو در ايران به علت گرماي زياد ايجاد نمي‏شود‏ .
II. بوي تخم‏مرغ فاسد شده :اين كود غيرقابل استفاده است و بايد يا آّب شسته شود و با آهك و مواد گچي مخلوط شود . علت اين امر وجود مواد گوناگون و بالا رفتن سرعت تخمير و بي‏هوازي‏شدن است و بايد خاصيت بازي بگيرد.
III. بوي سير : در اين حالت كمپوست آماده استفاده است.

3- شاخص دما
دماي كمپوست از آغاز از دماي همسان با محيط به بالا صعود مي‏كند و سرانجام در هنگام برداشت در دماي (55درجه سانتيگراد) در سايه است .(اختلاف دماي سايه با آفتاب 10 درجه سانتيگراد است.) و در اين دماست كه بذر علف‏هاي هرز از بين مي‏رود و سوختگي گياهان درمان مي‏شود.

4- شاخص شكل
شكل انتهايي كمپوست، شكل يك اسفنج است و داراي خلل و فرج وحالتي نرم و چسبيده است . اين حالت:

a. در حفظ رطوبت و دما بسيار قوي عمل مي‏كند.
b. سبب ايجاد شرايط تهويه مناسب براي گياه مي‏شود.
c. ساختمان خاك را حفظ مي‏كتد.اين كار با نحوه قرار گرفتن سه ذره خاك در كنار هم صورت مي‏گيرد . سه ذره لاي، شن و ماسه در كمپوست درست چيده مي‏شوند ولي در كود شيميايي، با جمع شدن و چسبيدن ذره‏ها با هم، تهويه صورت نمي‏گيرد.
5- شاخص PH
PHدر ابتداي كمپوست 8 يا تقريبا 9 است و كم‏كم خنثي و سپس اسيدي مي‏شود و محدودهPH براي اغلب كمپوست هاي رسيده بين 6 تا 8 است . PH نهايي كمپوست به نوع مواد مورد استفاده ، فرآيند‏هاي كمپوست و افزودن هر ماده اصلاح كننده بستگي دارد . اسيديته يا قليائيت بالا مي‏تواند به ريشه‏هاي گياه آسيب برساند و مانع رشد گردد . موادي مثل چوب كه در تهيه كمپوست به كار مي رود آن را اسيدي مي كند . با توجه به اينكه بخش قابل توجهي از كمپوست به عنوان مخلوط نمونه‏هاي گلداني مورد استفاده قرار مي‏گيرد ، براي برطرف كردن نياز گياه بايد به PH نهايي دقت لازم به عمل آورد .
در نمونه هاي گلداني PH كمپوست توسط افزودنيهاي آهكي افزايش مي‏يابد و توسط افزودنيهاي گوگردي كاهش پيدا مي‏كند .اغلب كمپوست‏ها با PH بالا براي كمپوست‏هاي اسيد دوست نامناسبند ، زيرا پايين آوردن PH كمپوست با مواد گوگردي مشكل است . براي تاثير سريع در كاهش PH مي بايست اندازه ذرات مواد گوگردي مناسب باشد . با افزايش CEC كمپوست ، ميزان آهك يا مواد گوگردي مورد نياز براي تغيير PH نيز افزايش مي يابد . PH كمپوست توسط دو روش آزمايشگاهي گل اشباع و افزايش حجم بدست مي آيد .
براي روش گل اشباع ، آب به نمونه اضافه مي‏شود تا اينكه رطوبت حجمي اندكي از ظرفيت نگهداري آب تجاوز كند . سپس براي اندازه گيري PH ، الكترود دستگاه را در وسط گل قرار داده و عدد مورد نظر قرائت مي شود . در روش حجمي مقدار معيني حجم از كمپوست با مقدار معيني حجم از آب (1/1 يا 2/1 كمپوست به آب ) مخلوط مي‏شود . سپس با استفاده از الكترود PH سنج PHتركيب آبدار اندازه گرفته مي‏شود . مقدار PH اندازه گيري‏شده با اين روش بيشتر از مقدار اندازه گيري‏شده در روش گل اشباع است .