مواد فرار در شیمی چیست؟
مواد فرار یا ماده فرار در انگلیسی volatile material و شیمی به چه مواد و ترکیباتی گفته می شود و به چند دسته تقسیم می شود و فرار بودن یک ماده چگونه تعریف می شود. اینکه ماده فرار چیست و به چه موادی فرار گفته می شود، فرار بودن، صفتی برای میزان تمایل به تبخیر یک ماده است (تبدیل یک ماده به به گاز یا بخار) که در ادامه از جم شیمی به بررسی دقیق این مفاهیم می پردازیم.
یک ماده فرار را می توان به دو صورت تعریف کرد:
- 1. ماده ای که به آسانی و در دمای معمولی(اتاق) تبخیر می شود.
- 2. ماده ای که فشار بخار قابل اندازه گیری داشته باشد.
اصطلاح فرار برای مایعات به کار می رود با این وجود برخی از مواد جامد نیز می توانند به طور مستقیم از جامد به بخار تبدیل شوند، به همین دلیل برای این مواد (جامد) نیز می توان آن را به کار گرفت اما توصیه می شود که به جای آن از اصطلاح تصعید استفاده شود.
اصطلاح دقیق تر و کاربردی تر که در برگه های ایمنی مواد (MSDS) و پروتکل های نگهداری یا حمل و نقل مواد استفاده می شود «نرخ تبخیر» است که به صورت زیر تعریف می شود:
نرخ تبخیر: به نرخ بخارشدن (تبخیر یا تبدیل از مایع به بخار) یک ماده در مقایسه با یک ماده شناخته شده ویژه، گفته می شود.
چند نکته در مورد نرخ تبخیر مواد در شیمی عمومی
- نکته 1: نرخ تبخیر یکا ندارد زیرا یک نسبت است. اما در کاربردهای عمومی به آن یکای جرم تبخیر شده از سطح بر یکای زمان، نسبت می دهند. برای مثال 5 میلی گرم از متر مربع در یک دقیقه.
- نکته 2: ماده مرجع عمومی، «بوتیل اتانوآت» است که به آن نرخ تبخیر 1 (یک) را نسبت می دهند.
- نکته 3: نرخ تبخیر بالاتر از 3 را سریع و کمتر از 0.8 را آهسته می دانند. برای نمونه نرخ تبخیر استون 5.6 و آب با 0.3 آهسته، و نفتالن با 1.4 متوسط است.
- نکته4: نرخ تبخیر با نقطه جوش رابطه وارونه دارد یعنی هر چه نرخ تبخیر بیشتر باشد، نقطه جوش پائین تر است اما لزوماً اینگونه نیست.
- نکته5: البته که نرخ تبخیر به عوامل زیادی از قبیل دما، فشار، گرانروی، جریان هوا، رطوبت و… بستگی دارد به همین دلیل در این اندازه گیری از شرایط استاندارد تدوین شده استفاده می شود.
- نکته6: اگر نرخ تبخیر یک ماده تعیین نشده بود می توان از فشار بخار استفاده کرد.
- نکته 7: از نرخ تبخیر در ارزیابی سلامت دارویی و خطرات آتش سوزی مواد و… استفاده می شود.
لینک کوتاه مطلب
تنظیم: داریوش کفایی
