برگه های اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی MSDS چیست؟

MSDS یا برگه های اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی (Material Safety Data Sheet) شامل تمامی اطلاعات شیمیایی و فیزیکی و خطرات مرتبط با انواع مواد آزمایشگاهی می باشد که یادگیری و توجه به آن ها برای هر شیمیست و مهندس شیمی ضروری می باشد. در ادامه از جم شیمی اطلاعات کامل و مفیدی از MSDS مواد شیمیایی به زبان فارسی شرح و توضیح داده می شود که یادگیری و توجه به آن ها کمک زیادی به کسانی که در آزمایشگاه کار می کنند می نماید.

مواد شیمیایی در آزمایشگاه و صنعت دارای برچسب‌ها و اطلاعاتی کامل در خصوص خود می‌باشند که به این برگه‌ها اصطلاحا MSDS یا برگه ایمنی مواد می‌گویند، که تمامی اطلاعات فیزیکی و شیمیایی مرتبط با ایمنی روی آن‌ها لحاظ شده‌است.

هنگامی که با انواع مواد شیمیایی مختلف در آزمایشگاه کار می کنیم امکان بروز حوادث مختلف نظیر تماس پوستی، بلع، استشمام، آزاد یا ریخته شدن مواد در محیط و غیره وجود دارد. بنابراین بسیار مهم و ضروری است که بدانیم در مقابله با این حوادث چگونه باید رفتار کنیم. اطلاعات لازم برای این منظور در برگه هایی به نام برگه های اطلاعات ایمنی مواد (Material Safety Data Sheet) یا همان MSDS جمع آوری می گردد که در موارد اضطراری می توان از آن ها استفاده نمود.

MSDS چیست؟
MSDS مخفف (Material Safety Data Sheet) یا “برگه اطلاعات ایمنی مواد” به نوعی دفترچه راهنمای یک ماده شیمیایی محسوب می شود که اطلاعاتی در مورد ماهیت ماده، شناخت عوامل خطر بالقوه و راه های کنترل آن، در اختیار ما می گذارد.MSDS در سایت های تولید کننده مواد شیمیایی برخی اوقات با SDS نیز نشان داده می شود.

این دفترچه راهنما ممکن است اطلاعات زیادی را به شما بدهد و از طرفی چون تولید کننده های مواد شیمایی در دنیا بسیار زیاد هستند، هر کدام از آنها می توانند اطلاعات متفاوتی را ارائه دهند که این باعث سردرگمی کاربر می شود. از این رو از سال 2004 انستیتو ملی استاندارد امریکا در استاندارد شماره ANSI Z400.1-2004 یک فرمت 16 قسمتی را برای آن پیشنهاد داده است و امروزه تقریبا اکثر کشورهای دنیا آن را پذیرفته و طبق این استاندارد MSDS را تدوین می کنند. ما به این نوع MSDS که 16 قسمت دارد، فرمت پیشرفته MSDS می گوییم.

 برخی اطلاعات ذکر شده برروی MSDS ها

• toxic سمی
• senstizer حساسیت زا
• poison سم
• irritant التهاب آور
• mutagen جهش زا
• oxydegin اکسید کننده
• fatal کشنده
• flammable قابل اشتعال
• explosive منفجر شونده
• danger خطرناک
• corrosive خورنده
• combustible سوزنده
• carcinogen سرطان زا

چه اطلاعاتی از طریق MSDS ارائه می شود؟

برگه های اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی (MSDS) معمولا بایستی حاوی اطلاعات زیر هستند:

• نام علمی ماده
• كد بین المللی شناسهCAS
• توصیف ماده
• شناسه و فرمول ماده
• مخاطرات
• كمك های اولیه در شرایط حوادث و مسمومیت ها
• روش های اطفاء
• روش های كاهش حوادث
• انبارداری و نگهداری
• كنترل های مواجهه و وسایل حفاظت فردی
• خصوصیات فیزیكوشیمیایی
• پایداری و واكنش پذیری
• مشخصات سم شناسی ماده
• مشخصات اكولوژی و زیست محیطی ماده و توصیه های لازم جهت امحاء مواد زاید
• اطلاعات مرتبط با حمل و نقل
• اطلاعات مربوط به قوانین و مقررات مربوطه و سایر اطلاعات مرتبط
  معمولا برگه های اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی حاوی اطلاعات ۱۶ گانه بالا می باشند اما ممکن است حسب ضرورت و یا مقررات کشور های مختلف مطالب دیگری نیز اضافه شود یا بعضی از اطلاعات غیر ضروری حذف گردد.

1- اطلاعات کلی محصول
نام محصول، نام تولید کننده آن، کد محصول، فرمول شیمیایی ماده، اطلاعات تماس تولید کننده و شماره و آدرس اورژانسی.

2- شناسایی خطرات
در این قسمت خطراتی که هنگام استفاده از محصول ممکن است شما را تهدید کند یا مواردی که مصرف کننده باید قبل از مصرف به آن توجه داشته باشد و رعایت کند (معمولا بر روی برچسب محصول درج می شود) ذکر می شود.
عمده خطرات ماده که ممکن است شامل خورندگی، سوزانندگی، آلوده کنندگی، سمیت و… باشد.

3- ترکیب محصول (اجزای خطرناک محصول)
در این بخش اجزای تشکیل دهنده محصول خصوصاً اگر ماده خطرناکی در ترکیب محصول باشد با ذکر درصد و بقیه اطلاعات لازم ذکر می شود.

4- کمک های اولیه
در این قسمت در مورد اقدامات درمانی اولیه در صورت بروز مشکل بر حسب مورد توضیحات کوتاهی داده شده است.
شامل مخاطرات موادی است که در هنگام تماس فرد را از نظر بیماری زایی تحدید می نماید.
الف) تماس پوستی
ب) تماس تنفسی
ج) تماس گوارشی

5- اطلاعات مربوط به خطرات آتش سوزی یا انفجار محصول و اطفاء آن
در این بخش اطلاعاتی در مورد مقابله با آتش سوزی یا انفجار در محل نگهداری یا مصرف محصول داده شده است.
پس از مشخص شدن عامل بالقوه آتش زایی باید روشهای اطفاء آن نیز لحاظ شود. در مشخص کردن روش اطفاء حریق به کار بردن وسیله اطفاء مناسب بسیار اهمیت دارد. وسیله حفاظت فردی مناسب نیز باید برای آتش نشانان تعریف شود.

6- اطلاعات واکنش پذیری (در صورت انتشار در محیط)
در صورتی که ماده ناخواسته در محیط منتشر شود اطلاعات لازم برای برخورد با آن و خطرات ممکن و اینکه توسط چه ماده ای خنثی گردد، در اختیار ما می گذارد.

7- روش حمل و انبار کردن
نحوه نگهداری مواد بسیار اهمیت دارد زیرا بعضی از مواد چنانچه در فاصله مشخصی از همدیگر قرار داده نشوند می توانند از طریق واکنش های شیمیایی تولید حریق، انفجار، خورندگی، سوزانندگی و… نمایند.

8- اطلاعات حفاظتی هنگام کار و تماس با ماده
در این بخش مواردی که هنگام کار و تماس با ماده توسط کاربر باید رعایت شود ذکر شده است.

– کنترل های فردی (استفاده از لوازم حفاظت فردی)
– کنترل های بهداشتی
– کنترل های زیست محیطی

9- خواص فیزیکی و شیمیایی
این قسمت شاید بعد از بررسی نام و کد محصول و تاریخ انتشار مدرک، مهم ترین بخش مربوط به فروشنده کالا باشد. زیرا معمولا مشتریان با شرایط ایمنی و نگهداری کالاهایی که مورد مصرف همیشگی آنهاست آشنا هستند به جز در موارد خاص و سوالات آن ها در مورد اعداد مربوط به دمای نگهداری، فشار و … است که برای هر ماده متفاوت و مختص آن ماده است.

الف ) فیزیکی: شکل ظاهری (جامد ، مایع، گاز )، رنگ، بو …
ب) شیمیایی: نقطه جوش – نقطه ذوب، خواص انفجاری، فشار بخار، دانسیته، چگالی ویژه، دمای احتراق، قابلیت انحلال، PH و …

دمای جوش ماده Boiling Temperature – که در اینجا برای مثال برای فشار 1013 پاسکال دمای بالاتر از 35 درجه سانتیگراد ذکر شده است.

نقطه انفجارFlash Point – دمایی است که محصول می تواند بدون تغییر در خاصیت فیزیکی و شیمیایی در محیط دوام آورد. اگر دما بالاتر از این باشد امکان انفجار یا تغییر در خواص ماده وجود دارد. معمولاً این دما با دمای دیگ های ترکیب و آماده سازی محصول چک می شود. در برخی موارد شرایط و محیط نگهداری ممکن است متفاوت باشد و برخی خریداران شرایط خاصی را تقاضا دارند و این مورد چک می شود.

فشار بخار Vapor Pressure – در دمای خاصی فشار بخار ماده ارائه می شود. این عدد برای چک کردن با فشار محیط نگهداری و فشاری که در هنگام آماده سازی ترکیب در دیگ ها وجود دارد ارائه می شود. معمولاً در رنج مورد نیاز مصرف کننده و به صورت استاندارد ارائه می شود.

چگالیDensity، دانسیته یا وزن مخصوص ماده – که ممکن است در مواردی برای چک کردن همخوانی این ماده با مواد دیگر موجود در ترکیب مورد سوال باشد.

همچنین اطلاعاتی راجع به شکل ظاهری ماده، رنگ و بو، فاز پایدار در دمای محیط (جامد، مایع، گاز) و … در این بخش ذکر می شود.

10- پایداری و واکنش پذیری
در این قسمت پایداری یا ناپایداری شیمیایی محصول در شرایط مختلف و همین طور میزان و شرایط واکنش پذیری ماده با دیگر مواد حاضر در محیط یا بدن انسان ذکر شده است که در مواردی ممکن است خطرناک باشد و اصول ایمنی هنگام استفاده باید رعایت شوند.

از نظر انتشار و پخش شدن ماده در محیط مورد اهمیت قرار دارد.

1- گازها به صورت نشت کردن و اسپری شدن در محیط انتشار می یابند.
2- جامدات به صورت ذرات معلق در محیط انتشار می یابند.
3- مایعات از طریق نشت کردن، بخار شدن در محیط انتشار می یابند.

واکنش گرما زا: در اثر تماس با مواد دیگر یا فعل و انفعالات داخلی خود به خود تولید حرارت نموده که چنانچه حرارت از حد تعریف شده اشتعال زایی فراتر رود تولید حریق یا انفجار می نماید.

ب) واکنش گرماگیر: ماده با جذب حرارت از منبع خارجی تولید حریق یا انفجار می نماید.

واکنش : 1- تجزیه 2- ترکیب

الف) خطرات شیمیایی
ب) خطرات حریق
ج) خطرات پرتوزایی

شریط اجتناب: فعالیت های که باید از آنها دوری جست مثل (دور نگه داشتن تینر از حرارت)
مواردی که باید از آن پرهیز کرد: ناسازگاری ماده با مواد یا شرایط خاص می تواند تولید خطر نماید.
خطرات تجزیه محصول: ماده به چه موادی قابل تجزیه می باشد.

11- اطلاعات سم شناسی
اثرات بهداشتی و سمی ماده یا محصول در این قسمت ذکر شده است و در مواردی ذکر می شود که ماده سمی و خطرناک بوده و نیاز به رعایت موارد خاصی باشد. شماره ثبت اثرات سمی ماده شیمیایی برای دسترسی سریع به اطلاعات بیشتر در مورد اثرات سمی آن ماده شیمیایی در این قسمت قرار می گیرد.

الف) شدت سمی بودن * سمیت حاد * سمیت مزمن

ب) اثرات سم

نکته: LD50 (دوز کشنده 50 درصد) LC50 (غلظت کشنده 50 درصد)

12- اطلاعات زیست محیطی
در این بخش اثراتی که ممکن است ماده بر طبیعت و محیط زیست داشته باشد به تفکیک ذکر شده است. در صورت انتشار در محیط با چه ماده ای خنثی می شود و راه خنثی کردن ماده و نحوه برخورد با پیامدهای زیست محیطی و فردی آن چیست.

13- ملاحظات مربوط به دفع ماده (به عنوان زباله)
در این بخش نکات مربوط به دفع ماده در طبیعت با محیط کار به عنوان زباله ذکر شده است و همچنین اثراتی که ممکن است روی محیط زیست داشته باشد. برای مثال این اسانس نباید در آب ریخته شود.

14- اطلاعات مربوط به حمل و نقل
در این بخش اطلاعات مربوط به حمل ماده و بسته بندی، همچنین مواردی که در ایمنی حمل باید رعایت شود یا اثرات زیست محیطی در صورت حمل نادرست و … ذکر شده است. کد مربوط به حمل و نقل ماده شیمیایی برای دسترسی سریع به اطلاعات مربوط به ایمنی حمل و نقل آن ماده شیمیایی نیز در این قسمت قرار می گیرد.

الف) جاده ای (کامیون، وانت، اتومبیل شخصی و…)
ب) هوایی (هواپیما، بالن…)
ج) دریایی (کشتی، قایق و…)
د) راه آهن (قطار، و…)

15- اطلاعات قانونی
پیشنهادات برای برخورد ایمن با ماده
محدودیت های استفاده و کاربرد ماده

الف) محدودیت های زیست محیطی
ب) محدودیت های فردی

16- ملاحظات
در این قسمت نیز اطلاعات اضافی و تکمیلی ذکر می شود که توصیه می شود مصرف کننده مطالعه نماید.

پیشنهادات برای برخورد ایمن با ماده
محدودیت های استفاده و کاربرد ماده

الف) محدودیت های زیست محیطی
ب) محدودیت های فردی

تفاوت MSDS با برچسب روی ماده شیمایی چیست؟
MSDS تا حدود زیادی با برچسب ایمنی روی بسته بندی ماده شیمیایی متفاوت است. یک برچسب ایمنی ممکن است مواردی کلی را در مورد خطرات بالقوه یک محصول یا ماده شیمیایی خاص بیان کند در حالی که MSDS اطلاعات جامع تر و کامل تری را عنوان می کند. در حقیقت MSDS می تواند به عنوان یک رفرنس برای تهیه برچسب ایمنی مواد نیز به کار رود. به طور کلی می توانیم بگوییم که MSDS بدین منظور تهیه می شود که خطرات یک محصول را بیان کند و به ما بگوید که روش ایمن کار با آن محصول چگونه است.

چه کسی مسئول تهیه MSDS می باشد؟
کلیه تولیدکنندگان مواد شیمیایی بایستی به هنگام عرضه آن ماده MSDS آن را نیز ارائه نمایند. وارد کنندگان مواد شیمیایی نیز بایستی MSDS ماده وارداتی را از تولیدکننده مطالبه نمایند و صرفا موادی را به کشور وارد کنند که دارای MSDS باشد. توزیع کنندگان مواد شیمیایی نیز مکلف به عرضه MSDS ماده به مشتری می باشند. در داخل سازمان ها نیز مدیریت ارشد مسئول فراهم ساختن امکانات و شرایط لازم جهت تهیه و انتشار MSDS و قرار دادن آن در اختیار استفاده کنندگان می باشد. تهیه و تایید فنی MSDS بر عهده کارشناسان ایمنی و بهداشت سازمان می باشد.

آیا نیاز است تمام اطلاعات موجود در یک MSDS را بدانیم؟
اصولا لازم نیست. چیزی که بسیار مهم است زمان درست استفاده از یک MSDS است. قبل از استفاده از یک محصول یا ماده شیمیایی خاص، زمان درست استفاده از یک MSDS است. این فرهنگ باید برای کارمندان یک سازمان جا بیفتد که قبلا استفاده از هر ماده شیمیایی و یا محصول خاصی و حتی قبل از فروش آن به تولید کنندگان، ترکیبات ماده، شرایط نگهداری و ترکیب آن و همچنین خطرات آن را بشناسند و بدانند در شرایط مختلف چگونه در مقابل آن واکنش دهند.

آیا استفاده از یک MSDS قدیمی مجاز است؟
در کشوری مثل کشور کانادا، قوانین ایمنی و بهداشت این کشور MSDS های با قدمت بیش از 3 سال را قبول ندارد.

تفاوت MSDS با برچسب روی ماده شیمایی چیست؟

MSDS تا حدود زیادی با برچسب ایمنی روی بسته بندی ماده شیمیای متفاوت است. یک برچسب ایمنی ممکن است مواردی کلی را در مورد خطرات بالقوه‌ی یک محصول یا ماده ی شیمیایی خاص بیان کند در حالی که MSDS اطلاعات جامع تر و کامل تری را عنوان می کند. در حقیقت MSDS می تواند به عنوان یک رفرنس برای تهیه‌ی برچسب ایمنی مواد نیز به کار رود. به طور کلی می توانیم بگوییم که MSDS بدین منظور تهیه می شود که خطرات یک محصول را بیان کند و به ما بگوید که روش ایمن کار با آن محصول چگونه است.

چه کسی مسوول تهیه MSDS می باشد؟

کلیه تولید کنندگان مواد شیمیایی بایستی به هنگام عرضه آن ماده MSDS آن را نیز ارایه نمایند. وارد کنندگان مواد شیمیایی نیز بایستی بایستی MSDS ماده وارداتی را از تولید کننده مطالبه نمایند و صرفا موادی را به کشور وارد کنند که دارای MSDS باشد. توزیع کنندگان مواد شیمیایی نیز مکلف به عرضه MSDS ماده به مشتری می باشند. در داخل سازمان ها نیز مدیریت ارشد سازمان مسئول فراهم ساختن امکانات و شرایط لازم جهت تهیه و انتشار MSDS و قرار دادن آن را در اختیار استفاده کنندگان می باشد. تهیه و تایید فنی MSDS بر عهده‌ی کارشناسان HSE سازمان می باشد.

برای دانلود فایل برگه های اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی MSDS چیست؟ به زبان فارسی و شامل بیش از 1000ترکیب شیمیایی روی لینک های دانلود کلیک کنید